تاریخچه ساخت مهر برجسته در ایران
با آغاز دوران شهرنشينی در هزاره چهارم ق. م تحولات فرهنگی، اجتماعی، سياسی و تعاملات بسیاری ميان اقوام و ملت های مختلف در عرصه وسيعی شکل گرفت و با شدت گرفتن مبادلات تجاری ماهيت تاریخ مهر برجسته نيز در پرتو مديريت تجارت و بازرگاني وارد مرحله جديدی شد. بخش اعظمی از مهرها با هدف اعلام و ثبوت مالکيت در داد و ستد ساخته می شدند و تسهيلات زيادی را در امور تجاری، اقتصادی و مالی به واسطه مهر قدیمی فراهم می کردند.
مهر تاریخی قدیمی و اثر مهر از جمله آثاری هستند که سهم بارزی در شناسايی بسياری از جنبه های اجتماعی ادوار گذشته و همچنین تاریخچه ساخت مهر ایران دارند و در روشن ساختن برخی از ابهامات و مجهولات جوامع گذشته راهگشا خواهند بود. مهر شناسی يکی از شاخه های علم باستان شناسی است که در موارد بسياری به ياری پژوهشگران در جنبه های مختلفی می شتابد که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
1- اوضاع اقتصادی:
مانند وجود رونق يا رکود اقتصادی در هر دوره، نظامهای مبادلاتی وتجاری، علم آمار و غیره.
2- اوضاع اجتماعی و فرهنگی:
مانند سير و تحول مذهب و اعتقادات، شناخت طبقات اجتماعی در جوامع گذشته، مطالعه اسناد و فرامين، نسب شناسی، شناخت نشانهای خانوادگی، سير و تحول پوشاک، تاريخ تحول خط و کتابت، تاريخ هنرکنده کاری بر روی مهرها و تاريخ ابزار و غيره که با مراجعه به موزه مهر قدیمی تهران میتوان به تاریخچه ساخت مهر دست یافت.
شکل مهر تاریخی های اوليه دگمه ای يا نيمه کروی، بيضی، مخروطی، مکعب مستطيل بوده است . مهر قدیمی بر اساس نوع کارکرد (عمل مهر کردن) به دو دسته کلی تقسيم مي شود: 1- استامپی 2- استوانه ای ( سيلندری ـ غلتان ).
با توجه به خصوصيات اجتماعی، سياسی، اقتصادی و مذهبی هر دوره و توأم ساختن اين ويژگيها با دستاوردهای فرهنگی ـ هنری آن دوران، بطور کلی مي توان سه کاربرد اصلی را برای انواع مهر تاریخی در نظر گرفت:
الف) کاربرد اقتصادی و حقوقی
1- مهر و موم کردن در خمره ها يا هر نوع ظرف حاوي کالاهاي تجاری يا سياسی
2- ممهور کردن درب انبارها
ب) کاربرد مذهبی و اعتقادی
ج) کاربرد تزئينی و هنری
در موزه مهر مقدم مجموعه ارزشمندی از مهر تاریخی و مهر قدیمی ازقبیل مهرهای استوانه ای و گل مهرهای مربوط به هزاره های چهارم و سوم ق.م وجود دارد. بخش زیادی از مهر تاریخی های موزه مقدم از نوع مهر استامپی متعلق به دوران هخامنشی و ساسانی است که خود این دوران تاریخچه ساخت مهر خود را دارد. تعداد معدودی نیز گل مهر و اثر مهر ساسانی در میان این مجموعه مهر قدیمی دیده میشود. برای مشاهده تصویر با کیفیت بهتر روی آن کلیک نمایید.
موزه مهر و سکه سمنان هم یکی از موزه های غنی و منحصر به فرد که در خیابان امام خمینی این شهر، طبقه دوم تیمچه پهنه با فاصله کمی از موزه گرمابه پهنه واقع شده است. در این موزه انواع مهر تاریخی ، سکه، مهر قدیمی، اسکناس، سفته‌های مختلف، برات و پول‌های اولیه از جمله اشیایی است که در موزه مهر و سکه سمنان به نمایش گذاشته شده است و از چگونگی مبادله کالا در روزگاران قدیم برای بازدیدکنندگان می‌گویند
مهر در تاریخ ایران
در تاریخ آمده است که انوشیروان چهار مهر عتیقه انگشتری برای چهار اداره ی بزرگ داشت .
یك مهر قدیمی انگشتری برای مالیات كه نگین آن از عقیق بود و بر آن كلمه ی عدل شاید به پهلوی داد نقش شده بود و یك مهر انگشتری برای املاك زراعتی كه از فیروزه و نقش آن آبادانی بود .
معلوم می شود كه برای املاك بزرگ و وسیع سلطنتی اداره ی خاصی وجود داشته است و شاید این اداره بر املاك وسیع اشراف و موبدان و دهقانان (خرده مالكان) نیز نظارت داشته است . البته كار این اداره ثبت مالیات و خراج نبوده است زیرا آن به عهده دیوان خراج بوده است بلكه چنانچه از نقش آبادانی بر می آید كار این اداره مهم نظارت بر آبادی و آبیاری و اقطاع به بزرگان یا گرفتن آن از یكی و اعطای آن به دیگری و نیز شاید ثبت اسناد املاك اشراف و دهقانان بوده است .
مهر تاریخی انگشتری سوم برای معونت بوده است كه نگین آن از یاقوت و نقش آن تأنی بوده است . شاید مقصود از آن رسیدگی به امور عام المنفعه از قبیل راهها و پلها و كاروانسراها و امور شهری و شهرنشینان از قبیل تأمین آب و خواربار شهرها و نظایر آن بوده است .
مهر عتیقه انگشتری چهارم مخصوص پست و نقش آن كلمه ی وفا بوده است . چون مأموران برید در دوره های بعد از اسلام مأمور كسب اطلاعات مهم و گزارش آن به رئیس مملكت نیز بوده اند معلوم می شود كه صاحب برید در زمان ساسانیان نیز چنین مأموریتی داشته است و نقش كلمه وفا بر نگین مهر انگشتری این معنی را تأیید می كند . نقش كلمه داد بر نگین مهر انگشتری خراج مطلب مهم دیگری را نیز می رساند و آن اصلاح مالیات اراضی است كه انوشروان و پدرش قباد مخصوصاٌ در اراضی عراق به عمل آورده اند.
مورخین همچنین برای خسرو پرویز 9 مهر انگشتری ذكر می كنند كه چند تای آنها مربوط به امور اداری و بقیه برای امور شخصی بوده است .
1-مهر انگشتری كه با آن فرمان ها و اسناد را مهر می كرده است ، نقش صورت پادشاه را داشته است كه بر اطراف آن صفت پادشاه را نوشته بودند .
2-مهر انگشتری دیگری برای مهر پرونده ها یا تذكرات بوده است .
3-مهر انگشتری برید نقش سواری را در حال تاخت داشته است .
4-مهر انگشتری دیگری مخصوص امور مالی و نامه های كارگزاران دولتی بوده است .
5- یك مهر انگشتری مخصوص مهر نامه هایی بوده است كه به پادشاهان دیگری می نوشته و نقش آن عقاب بوده است .
6-مهر انگشتری دیگری با نقش خوك مخصوص نامه هایی بوده كه در آنها امر به قتل اشخاص صادر می شده است . این شش مهر انگشتری مخصوص امور اداری بوده است .
سه مهر انگشتری دیگر برای امور شخصی خودش بوده است از قبیل مهر كردن اغذیه و دواها و عطرها كه در آن سم داخل نكنند و نقش مگس بر آن بوده است و مهر انگشتری مخصوص گنج ها و جواهر و اموال شخصی و مهر انگشتری دیگری كه بدون نقش بوده است و هنگام رفتن به حمام آن را در انگشت می كرده است.
کشف قدیمی ترین مهر برجسته دنیا در ایران
کشف قدیمی ترین مهر جهان در جیرفت خبرساز شد.بنا بر گفته عضو هیات کاوش جیرفت روی مهرها و اثر مهرهای کشف شده در جیرفت نشان میدهد این شهر در عصر مفرغ مرکزی برای تجارت بازرگانان از سراسر فلات ایران ، تاشرق و دره سند بوده است.
“هالی پیتمن” عضو هیات کاوش جیرفت و یکی از سخنرانان دومین همایش بین المللی تاریخ و تمدن جیرفت در مورد شش فصل کاوش های کنارصندل و بررسی دهها مهر تاریخی و صدها اثر مهر قدیمی کشف شده در این کاوش ها گفت: این مهرها نشان میدهد که این منطقه مرکزی برای تجارت بوده تا بازرگانانی از سراسر فلات، مواد خام و مواد پردازش شده را مبادله کنند به گفته وی بررسی ها نشان میدهد قدیمی ترین اثر مهر باستانی کشف شده جیرفت با اثر مهرهای معروف به مهرشهر در “هر اور”بین النهرین شباهت کامل دارد. “هالی پیتمن” تنوع اثر مهرهای کشف شده در موزه مهر را بسیار وسیع توصیف کرد : « اکثرمهرها مثل بافته های مشابه از فلات ایران ، تپه یحیی و شهداد را می توان در این مجموعه دید. این مجموعه همچنین با هنر حکاکی دره سند قابل مقایسه و تعداد اندکی از آنها شبیه بین النهرین است.»
با بررسی بيش از 200 مهر قدیمی كشف شده در جيرفت مشخص شد كه اين منطقه در 3000 سال پيش از ميلاد چهار سوی تجارت جهانی بوده است. اين مطالعات ثابت نمود كه شهر باستانی كنارصندل در حوزه هليل‌رود چهار‌راه تجاری بين افغانستان، پاكستان، تاجيكستان، خليج‌فارس و میانرودان بوده است.
اجزای مکشوفه از محوطه‌هاي باستاني هليل‌رود حكايت از تمدن تاریخی در خور توجهي دارد. اين آثار در جريان کنکاشهای علمی باستان‌شناسان و حفاري‌های غير مجاز قاچاقچيان، آثار سنگی، سفالی و بقايای معماری از هزاره سوم قبل از ميلاد در آنها کشف شده اند. تاكنون در کنار رودخانه هليل‌رود با طول 400 كيلومتر، بیش از 110محوطه باستانی شناخته شده است.
"يوسف مجيد‌زاده"، سرپرست تیم كاوش در هليل‌رود در اين باره میگوید: «بررسی بيش از 200 مهر مکشوفه در جيرفت، ارتباط تجاری اين منطقه در چهار هزارسال پيش با افغانستان، پاكستان، تاجيكستان، خليج‌فارس و بين‌النهرين را ثابت مي‌كند. اين مطالعات نشان داد كه جيرفت مرکز تجاری اقتصادی در 3000 سال پيش از ميلاد بوده‌است.»
او می افزاید: «علاوه بر وجود نقشهای متنوع روي يك مهر تاریخی، حکاکی امضا تجاري اطلاعات ذی ارزشی را درباره تاریخچه مهر برجسته و نحوه زندگي افراد وارتباط‌ات تجاری و اقتصادی میدهد. مهرها نشان میدهد كه تاجران با چه طوایفی مبادله كالا داشته‌اند. مهرهای هر فرهنگ و منطقه سبك مخصوص خود را دارد. با عنایت به وجود مهرهای مختلف كشور‌های جهان در اين محوطه مي‌توان گفت كه
جيرفت يك شاهر‌اه عظیم تجاری در اين دوران بوده‌است.»
ساخت مهرهای ژلاتینی و لیزری
09121441030 ----- 09351441030
